De portretten die Rembrandt van zijn vrienden maakte, zijn vaak veel informeler dan die voor officiële opdrachtgevers. Dat van Jan Six I is niet alleen het beroemdste maar ook het grootste en meest ambitieuze. Six was dan ook geen gewone vriend, maar een kunstkenner met ruime middelen. Rembrandts bekende ets van zijn vriend Jan Six is nu te zien in de tentoonstelling Rembrandt’s Social Network.
Van al Rembrandts sociale contacten spreekt zijn vriendschap met Jan Six het meest tot de verbeelding. Het fortuin dat zijn ouders hadden bijeengebracht met hun stoffen- en zijdeververij gaf Six de kans om in 1634 letterkunde en rechtsgeleerdheid in Leiden te studeren, hem zodoende voorbereidend op een leven in de kunsten en politiek, gevolgd door een Grand Tour. Hij onderhield vriendschappen met geleerden en schrijvers, schreef zelf gedichten en toneelstukken, en bouwde een indrukwekkende verzameling Hollandse en Italiaanse schilderijen op. Hiertoe behoorde ook een geroemd vroeg meesterwerk door Rembrandt, Johannes de Doper predikend. In 1647 bestelde hij een portretets bij Rembrandt, die hem vervolgens spectaculaire lichteffecten in een weelderige en verfijnde compositie gaf. De kunstenaar had een kenner gevonden die zijn visie op kunst deelde. Hun vriendschap gaf vuur aan het buitengewoon geschilderde portret van Six uit 1654, met krachtige penseelstreken en een impasto dat zijn hoogtepunt beleeft in de manchetten en handen. Desalniettemin veranderde Six’ contact en vriendschap met Rembrandt na de dood van zijn moeder in datzelfde jaar.
In 1655 trouwde hij met de dochter van Nicolaes Tulp, die de burgemeester van Amsterdam was en hem een politieke carrière als stadscommissaris van huwelijkszaken bezorgde. Rembrandts buitenechtelijke relatie met Hendrickje Stoffels kwam in 1654 in de openbaarheid en dwong Six om hun publieke contact terug te brengen. Het faillissement van de kunstenaar kort hierop zal niet hebben geholpen. Maar de opdracht voor een portretets van Arnold Tholinx, Six’ zwager, is het bewijs van voortdurend contact en onophoudelijke steun tussen Rembrandt en de kenner en vriend die hem zo goed begreep.
Rembrandt, Portret van Jan Six, 1647 Ets, droge naald en burijn staat IV(4), 246 x 191 mm Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis
