Pieter Lastman, De kruisiging, 1616 – Museum het Rembrandthuis

Het schilderij verbeeldt de kruisiging van Christus op Golgotha, de schedelplaats even buiten Jeruzalem. Aan weerszijden van Christus zijn de twee misdadigers gekruisigd. Bij het kruis staan Maria en Johannes de Evangelist, terwijl Maria Magdalena knielt aan de voet van het kruis. Een andere Maria, de vrouw van Clopas, ligt door verdriet overmand in de armen van een oude vrouw. Achter hen dobbelen soldaten om de kleren van Christus (Johannes 19: 17-30). Van Lastman zijn vier kruisigingsscènes bekend. Van die vier is dit schilderij het meest monumentaal van uitvoering.

Pieter Lastman, De bewening van Abel, 1623 – Museum het Rembrandthuis

In het bijbelboek Genesis wordt verteld hoe Kaïn zijn broer Abel dood slaat. De hier voorgestelde scène komt niet in de bijbel voor, maar wel in een apocrief geschrift, een commentaar op Genesis. Adam en Eva bewenen de dood van hun zoon. Op een rots staan twee huilende kinderen, andere nakomelingen van Adam en Eva. In 1623, het jaar waarin dit schilderij werd gemaakt, kwam Rembrandt bij Lastman in de leer.

Pieter Lastman, Het offer van Abraham, ca. 1612 – Bruikleen Instituut Collectie Nederland

Om Abraham op de proef te stellen eiste God dat hij zijn zoon Isaak zou offeren. Op het laatste moment werd hij tegengehouden door een engel. Die gebeurtenis is hier uitgebeeld. De engel wijst met zijn linkerhand naar Isaak en met zijn rechterhand naar de hemel. De ram die geofferd zal worden in de plaats van Isaak is links in het struikgewas te zien (Genesis 22: 9-14). De voorstelling is alleen in grijstinten geschilderd. Zo’n schilderij wordt ‘grisaille’ genoemd. Ook Rembrandt heeft dit verhaal meerdere malen uitgebeeld. Hij is een half jaar bij Pieter Lastman in Amsterdam in de leer geweest. Lastman had veel invloed, zowel op het werk van Rembrandt als op dat van andere schilders.

Pieter Lastman, De triomf van Mordechai, 1617 – Bruikleen Instituut Collectie Nederland

Esthers joodse pleegvader Mordechai heeft een aanslag op koning Ahasverus verijdeld. De koning wil Mordechai bedanken. Hij vraagt zijn raadsheer Haman, die de joden fel haat, hoe een koning iemand eer kan bewijzen. Haman, die denkt zelf geëerd te worden, stelt voor de gunsteling in de kleding van de koning en gezeten op het paard van de koning door de stad te leiden. Haman krijgt dan de opdracht Mordechai zo rond te leiden. Die gebeurtenis is op dit schilderij te zien (Esther 6: 6-11). Omstreeks 1641 maakte Rembrandt een ets met hetzelfde onderwerp, duidelijk geïnspireerd door het schilderij van zijn leermeester.

Jan Pynas, De verstoting van Hagar, 1614 – Bruikleen particuliere collectie

Sara en Abraham kregen op hoge leeftijd een zoon. Sara dwong Abraham toen om zijn bijvrouw Hagar en hun zoon Ismaël de woestijn in te sturen (Genesis 21: 9-21). Jan Pynas en zijn tijdgenoten – en later ook Rembrandt en zijn leerlingen – hadden een grote voorliefde voor dit onderwerp. Dit schilderij van Pynas is gebaseerd op een werk van Pieter Lastman. Ook daar zijn Abraham, Hagar en Ismaël in het midden van de voorstelling geplaatst en strekt zich rechts op de achtergrond een heuvelachtig landschap uit. Een bijzonderheid hier is de hoepel die Ismaël vasthoudt. Meestal werd hij met pijl en boog uitgebeeld.

Ferdinand Bol naar Rembrandt, Christus verschijnt aan Maria Magdalena, 1638 –  Bruikleen Instituut Collectie Nederland

Ferdinand Bol kreeg zijn eerste opleiding in Dordrecht bij Jacob Gerritsz. Cuyp, de vader van Aelbert Cuyp. In de jaren 1636 tot 1642 werkte hij in Rembrandts atelier. Bol was een van Rembrandt meest vermaarde leerlingen. Deze voorstelling heeft hij gekopieerd van een schilderij van Rembrandt. Na de opstanding verschijnt Christus aan Maria Magdalena, wanneer ze wenend bij het lege graf knielt. De spade in zijn hand en de grote hoed verwijzen naar de vermelding in het evangelie van Johannes dat Maria Magdalena Christus aanvankelijk voor een tuinman hield (Johannes 20: 11-18).